Een tijdje geleden faciliteerde ik samen met VOLT raadslid Erik Kemp vanuit Handstand een talk voor Pakhuis Oost voor de culturele sector over marketing na Big Tech. Het was een hoopvol gesprek: veel organisaties zien in dat hun digitale aanwezigheid wringt met hun publieke missie. Ze willen niet langer afhankelijk zijn van commerciële platforms die onze aandacht als handelswaar behandelen. Maar de vraag bleef hangen in de zaal: hoe dan?

Want zelfs als je het anders wilt doen, is het ingewikkeld. Je bent onderdeel van een groter ecosysteem waarin iedereen op elkaar leunt. Je publiek zit op Instagram. Je collega’s gebruiken Google Docs. En je ticketverkoop loopt via systemen die verre van transparant zijn. Ik voel dat spanningsveld persoonlijk al jaren. Als DJ en maker gebruik ik social media om zichtbaar te blijven, maar ik ben ook doodmoe van het eindeloze scoren. De algoritmes belonen woede, drama en oppervlakkigheid. Onze aandacht is het wisselgeld. En ondertussen blijft het wringen: zijn dit de digitale ruimtes waarin we onze publieke, culturele waarden willen uitdragen?

In voorbereiding voor de talk kwam ik bij PublicSpaces terecht: een landelijke organisatie die zich inzet voor publieke waarden op het internet, zoals privacy, transparantie, autonomie en toegankelijkheid. Zij ontwikkelden een toolkit waarmee je als organisatie je digitale gereedschapskist kunt doorlichten. Een soort APK voor je software, maar dan gericht op waarden in plaats van winst.

Dat klonk goed, maar ook... als veel werk. Toch besloot ik het te proberen. Want je moet ergens beginnen. En als het niet nu is, wanneer dan wel?

Toolkit avonturen: van Microsoft naar LibreOffice
Ik download de toolkit, en bereid me met hulp van Public Spaces voor op een duik in de digitale spoelkeuken van Handstand. 

Ik begin zoals de README.txt het voorschrijft. Stap 1: open het vragenlijst bestand in LibreOffice. Probleem: ik gebruik Microsoft Office, maar de vragenlijst zit in een *.ods-bestand, LibreOffice dus maar downloaden. De website van LibreOffice ziet eruit alsof het nog met een inbelverbinding is gemaakt, it’s giving begin 2000 vibes. Maar eerlijk is eerlijk: geen vieze pop-ups, geen misleidende knoppen. Gewoon een duidelijke downloadknop. Ook opvallend: zodra ik klik, krijg ik meteen een PayPal-doneerscherm. Ambitieus, want ik heb het programma nog niet eens geprobeerd.

Installatie op Mac gaat soepel. 

Het design is… *kuch, kuch* functioneel. 

Maar, het werkt!

Wat gebruiken we eigenlijk allemaal?
Voordat ik met de vragenlijst aan de slag kan moet ik eerst een inventaris maken van alle tools die we bij Handstand gebruiken. Dat klinkt makkelijk, maar als ik begin te typen, besef ik hoeveel dat er eigenlijk zijn. Niet alleen de usual suspects zoals social media en Asana, maar ook facturatie programma’s, cloudopslag, wachtwoordmanagers, en tools voor videobellen.

Ik kom tot 22 tools, en dat zijn alleen nog maar de tools die ik me nu herinner.

En dan die vragenlijst...
Elke tool kun je toetsen aan de hand van 48 vragen. Ze zijn in gewone taal geschreven, shout-out naar PublicSpaces daarvoor, maar toch merk ik: sommige onderdelen roepen vragen op. Wat betekent ‘digitale soevereiniteit’ precies? Hoe kom ik er achter wat Asana echt doet met mijn data?

Ik denk: kan dit niet makkelijker? Gewoon al je tools in een lijst gooien, en dan floept er automatisch een score uit? Maar misschien is dat juist het punt: dat ik het zelf moet uitzoeken. Dat ik bewustwording opbouw. Geen snelle scan, maar kritisch nadenken over wat ik in huis heb gehaald.

Bewustzijn kost tijd, maar levert iets op
Het is even slikken als je beseft dat je voor 22 tools, 22 keer een aparte vragenlijst moet doorlopen, maal 48 vragen. Maar langzaam ontstaat er iets waardevols: kennis & overzicht. En met dat overzicht komt de vraag: welke tools dienen ons nog echt? Zijn er tools die eigenlijk niet passen bij onze waarden? Kunnen we overstappen op alternatieven? Wat zijn die dan? En hoe goed werken die dan? Gelukkig zijn er platforms zoals European Alternatives die je helpen om transparantere keuzes te maken.

Waarom dit belangrijk is
We leven in een tijd waarin Big Tech zich overal tussen wurmt. Veel organisaties, cultureel, sociaal, journalistiek, bouwen op infrastructuren die niet neutraal zijn. Tools zijn geregeld gratis, maar we betalen met onze data, onze autonomie, ons inzicht. Als we publieke waarden echt serieus nemen, zoals transparantie, toegankelijkheid en digitale autonomie dan moeten we ook durven kijken naar de digitale systemen die we gebruiken. De toolkit van PublicSpaces helpt daarbij. Het is geen wondermiddel, wel een nuttige houvast om een eerste stap te maken.

En die tool, die voelt als afwassen met de hand: traag, omslachtig, maar ook verhelderend. En weetje? Ik heb voor nu alleen nog maar een lijst gemaakt, maar toch begin ik langzaam al een beetje anders te kijken naar mijn digitale gebruik. 

Wordt vervolgd… 

---

Wil je mijn updates ontvangen straight in je mailbox? Schrijf je dan in voor Van mail.